सिरहा, २०७८ चैत ७ । सिरहाको औरही गाउँपालिका मा आयोजित हुन लागेको श्री १०८ विष्णु महायज्ञ का लागि दीपक मरिक (डोम) को घर बलपूर्वक भत्काइएको छ। जातीय छुवाछुतको गम्भीर घटना भएको भन्दै स्थानीय दलित समुदाय र मानव अधिकारकर्मीहरूले विरोध जनाएका छन्।
महायज्ञ आयोजना गर्ने स्थलमा “अछुत डोम राख्न नहुने” भन्दै महात्यागी बजरंगी बाबाको निर्देशन पछि पालिका अध्यक्ष शिवजी यादव ले पालिकाको जेसीबी प्रयोग गरी मरिकको घर भत्काउन आदेश दिएका थिए। घर मात्र भत्काइएन, उक्त स्थानको माटोसमेत दुई फिट खनेर हटाइएको छ, जसले जातीय भेदभावको चरम रुपलाई उजागर गरेको छ।
घर भत्काइएपछि मरिक परिवारलाई विद्यालयको २ धुर जमिनमा अस्थायी रूपमा राखिएको छ। पाँच वर्षअघि जनता आवास कार्यक्रम अन्तर्गत बनेको पक्की घर भत्काइएर, अहिले उनीहरूलाई फुसको झुप्रोमा बस्न बाध्य पारिएको छ।
दीपक मरिककी पत्नी अनिता मरिक भक्कानिँदै भन्छिन् – “हामी सपरिवार खुसीसाथ त्यहाँ बसिरहेका थियौं। हाम्रो बालबच्चाको नाभी जोडिएको घर भत्काइयो। नयाँ ठाउँमा पानी, बिजुली केही छैन। अन्धकारमा रात काट्नुपर्छ, बिचल्लीमा छौं।”अनिता भन्छिन् , नयाँ घर बनाइ दिएका छौं भन्छन् तर यो ठाउँ वर्षायाममा बाढी बग्ने र तलाउ हुने ठाउँ हो । पालिकाको जेसिभी ल्याएर नदीबाट माटो कोपरेर अग्लो पारिदिए । वर्षायाममा यहाँ बालबच्चा लिएर कसरी बस्नु ? यहाँ ठूलो भल आउँछ । हाम्रो यो झुपडी एकै दिनमा बगाउँछ । यस्तो ठाउँमा झुपडी हालेर बस भने ।
अनिताले दुखेसो पोख्दै भनिन् , “ हामी गरिब छौ । पालिकामा मेरा श्रीमान् स्वीपर छन् । म स्वास्थ्य केन्द्रमा स्वीपरको काम गर्छु । पालिका अध्यक्षको कुरा नमान्दा हाम्रो जागिर जाने भयो । ” घर भत्कादिन्छौ , पर गएर बस भन्दा “हुन्छ मालिक ” भन्नै पर्यो । यही जागीरको भरमा हाम्रो परिवार धानिएको छ ।
उनको सात जनाको परिवार अहिले खानेपानी, बिजुली, शौचालय जस्ता आधारभूत सुविधाबाट वञ्चित भएको छ।
यसैगरी अनिता मरिकका १७ वर्षीय छोरा अर्जुन मरिक भन्छन् – “हाम्रो घर त्यहाँ हुँदा यज्ञ गर्न किन समस्या भयो? अरू जातिका घर त भत्काइएन। डोम भएकै कारण हाम्रो घरमा डोजर चलाइयो।”
त्यसैगरी ८ वर्षीय छोरा आकाश मरिकले पत्रकारहरूलाई सोधे , “अहा सब के छियै ? ओई बाबाजीके पकैरक जेलमे धैर दियौं । उ हमर घर तोइर देलकै । (तपाईँहरु को हो ,त्यो बाबाजीलाई पक्रेर जेलमा हालि दिनुस् । उसले हाम्रो घर भत्काउन लगायो । ) यो निर्दोष बालकको आक्रोश जातीय विभेदको पीडाको प्रतिबिम्ब हो । बालबच्चाको कलिलो मस्तिष्कमा यसले कस्तो असर पार्यो हामी कल्पना गर्न सक्दैनौं ।
यसैक्रममा पालिका अध्यक्ष शिवजी यादव भने आफनो बचाउमा लागेका छन र उनले भने, “त्यहाँ कृषि बजार निर्माणका लागि तीन करोडको टेन्डर लागेको छ। यज्ञपछि क्याम्पस बनाइने योजना छ। हामीले अछुत ठानेर घर भत्काएका होइनौं।” हामीले उनीहरुलाई जातिय विभेद गरेर त्यसो गरेको हैन र यी कुरालाई मिडियामा नलैजान समेत आग्रह गरेका थिए ।
। त्यसैगरी पूर्व वडाध्यक्ष दिलीप यादवले भने हामीले घर भत्काए पनि अर्को घर बनाइ दिएका छौं । यसमा हाम्रो के गल्ती भयो त ? पूर्व वडाध्यक्ष यादव हाल जनमत पार्टीका औरही पालिका अध्यक्ष हुन् ।
औरही पालिकामै घर भएका राष्ट्रिय दलित आयोगका पूर्व सदस्य कवुली पासवानले भने त्यहाँ ५ घर दास तत्माहरुको घर छ । अरु कसैको घर भत्काइएन तर एक घर मरिक ( डोम) को घर भत्काइयो । घर मात्र भत्काइएन त्यहाँको माटो समेत खनेर फालियो । बजरंगी बाबाले त्यो ठाउँ पवित्र गर्ने भन्दै जल छर्किए । यो सरासर छुवाछुतको अपराध हो । उनले दोषी बजरंगी बाबा, पालिका अध्यक्ष शिवजी यादव र पूर्व वडाध्यक्ष दिलीप यादव माथि कानून बमोजिम कारवाही गर्न सरकारसँग माग गरेका छन् । पासवानले राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग र राष्ट्रिय दलित आयोगको ध्यानाकर्षण गराउँदै घटनाको छानविन गर्न आह्वान गरेका छन् ।
“त्यहाँ अरू पाँच घर पनि थिए, तर सिर्फ डोम समुदाय को घर भत्काइयो। माटोसमेत खनेर हटाइयो, जल छर्केर ‘पवित्र’ बनाइयो। यो सरासर छुवाछुतको अपराध हो। दोषीहरूलाई कानूनी कारबाही गर्नुपर्छ।”
यो घटना नेपालको संविधान, २०७२ ले निषेध गरेको जातीय छुवाछुत र भेदभावको स्पष्ट उदाहरण हो। नेपालको जातीय भेदभाव तथा छुवाछुत (कसुर र सजाय) ऐन, २०६८ अनुसार दोषीलाई तीन वर्षसम्मको कैद र जरिवाना हुन सक्छ ।
मानव अधिकार आयोग, राष्ट्रिय दलित आयोग, र सरकार ले तत्काल छानबिन गरी दोषीलाई कारबाही गर्नु अत्यावश्यक छ।
