अहिलेको युग भनेको सुचना प्रबिधिको युग हो । प्रविधिको युगमा मोबाइल हाम्रो जीवनको अभिन्न हिस्सा बनिसकेको छ। दैनिक जीवनका धेरैजसो काम मोबाइलबाटै हुने भएकाले यसले ठूलो सहजता प्रदान गरेको छ। तर, जब मोबाइलको प्रयोग लतमा बदलिन्छ, तब यसले मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्ने देखिन्छ ।मोबाईलको लतले हामीलाई एकहोरो पन बढाएको हुन्छ । हामी जब मोबाईलमा ध्यान दिन्छौ हामीलाई कसैको आवश्यकता अनि कसैको मतलबको ख्याल गर्दैनौ जसले ठूलो परिवारमा रहेपनी अलगअलग भएजस्तै भान गराउछ । जसको कारण मानिसलाई डिप्रेशन अनि एन्जाईटी जस्ता समस्याहरुले घेर्ने सम्भावना बढी देखिन्छ ।
मोबाइलको अत्यधिक प्रयोग र डिप्रेशनको सम्बन्ध के हो त?
मोबाइलको अत्यधिक प्रयोगले मानसिक स्वास्थ्यमा विभिन्न असर पार्न सक्छ। यसले सामाजिक सम्बन्धहरूलाई कमजोर बनाउने, आत्मविश्वास घटाउने, र एक्लोपन बढाउने सम्भावना रहन्छ।
सामाजिक अलगाव
मोबाइलमा धेरै समय बिताउँदा वास्तविक जीवनका सम्बन्धहरू कमजोर हुन्छन्। जब मानिसहरू भर्चुअल दुनियाँमा मात्र सीमित रहन्छन्, तब सामाजिक सम्बन्धहरू टाढा हुन थाल्छन्। यसले एक्लोपन बढाउँछ, जुन डिप्रेशनको प्रमुख कारण हुन सक्छ।
नकारात्मक तुलना र आत्म-सम्मानमा गिरावट
सामाजिक सञ्जालमा अरूको जीवनको चमक-धमक हेर्दै गर्दा मानिसहरू आफ्नो जीवनप्रति असन्तुष्ट हुन सक्छन्। यसले आत्म-सम्मानमा असर पार्छ र निराशाजनक भावनाहरू उत्पन्न गर्छ।
निन्द्रा समस्याहरू
राति अबेरसम्म मोबाइल चलाउँदा निन्द्रा बिग्रिन्छ। वैज्ञानिक अध्ययनहरूले पुष्टि गरेका छन् कि मोबाइलको ब्लु लाइटले मस्तिष्कलाई सचेत राख्छ, जसले गर्दा निद्रा नलाग्ने समस्या (इन्सोम्निया) हुन सक्छ। लामो समयसम्म निन्द्रा गुम्दा मानसिक तनाव र डिप्रेशनको जोखिम बढ्छ।
डोपामिनको असर
मोबाइलमा बारम्बार सूचना, मेसेज वा मनोरञ्जनका सामग्रीहरू हेर्दा हाम्रो मस्तिष्कमा डोपामिन (खुसी महसुस गराउने रसायन)को अत्यधिक स्त्राव हुन्छ। जब यो लतमा बदलिन्छ, तब शरीरलाई अझ बढी उत्तेजनाको आवश्यकता पर्छ। जब मोबाइलबाट पर रहन्छौँ, तब निराशा, बेचैनी र तनाव महसुस हुन सक्छ।
मोबाइलको लतबाट बच्न के गर्ने?
यदि हामीलाई मोबाइलको अत्यधिक प्रयोगले मानसिक स्वास्थ्यमा असर पार्दैछ जस्तो लाग्छ भने निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:
समयसीमा निर्धारण गरौं मोबाइल चलाउने समयको निश्चित सीमा तोक्नुहोस् र अनावश्यक प्रयोगबाट बच्नुहोस्।
डिजिटल डिटोक्स गरौं – हप्तामा कम्तीमा एक दिन मोबाइलबाट टाढा बस्ने बानी बसाल्नुहोस्।
राति मोबाइल बन्द गरौं वा कम प्रयोग गरौ – सुत्नुभन्दा कम्तीमा १ घण्टा अगाडि मोबाइल प्रयोग नगर्नुहोस्।
वास्तविक जीवनका सम्बन्धहरूलाई महत्व दिने गरौं – परिवार, साथीभाइसँग प्रत्यक्ष भेटघाट गरेर समय बिताउनुहोस्।
व्यायाम र ध्यानमा जोड दिने गरौं – मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्न ध्यान, योग वा व्यायामको अभ्यास गर्नुहोस्।
मोबाइलको सही प्रयोग गर्न सकियो भने यसले हामीलाई धेरै फाइदा पुर्याउन सक्छ, तर यसको लतले मानसिक स्वास्थ्यलाई गम्भीर असर पार्न सक्छ। यदि हामीलाई मोबाइलको कारण तनाव, एक्लोपन वा निराशा महसुस भइरहेको छ भने, समयमै सचेत हुनुपर्दछ। सन्तुलित प्रयोगको अभ्यास गरे मानसिक स्वास्थ्यलाई सुरक्षित राख्न सकिन्छ।
